Berker Ertuna tarafından hazırlanmış
ekli sunum, Demokrat Parti'nin (DP) iktidar yıllarını
ve yönetim çizgisinin nasıl geliştiğini özetleyen
bir çalışma.60 yıl önce yaşananlar ile son 10 yılda
izlediğimiz gelişmelerin karşılaştırması bakımından
hayli ilginç... Yakın tarihimizi bilmek çok
önemli...
Bizim kuşak bu gelişmelerin çoğunu yaşadı. Milyonlar ise son 10 yılı
biliyor.
Tarih gerçekten tekerrür mü ediyor dersiniz?
Hatırlamak da öğrenmek kadar çok önemli bu günlerde.
karşılaştırma yapma gibi ukalalığımız olamaz, olmamalı da
biz sadece bizimde yaşadığımız yakın tarihimizdeki
bu
şansız dönemin talihsiz dönemin dışarıdan nasıl
|
tezgahlandığının bilinmesidir işimize dışarıdan
burnunu sokanların bilinmesidir
1946
7 Ocak : Demokrat Parti; Celal Bayar, Adnan Menderes,
Fuad Köprülü ve Refik Koraltan tarafından kuruldu.
21 Temmuz : Yapılan ilk çok partili seçimde CHP 396, ancak 16 ilde seçime
girebilen DP 62, bağımsızlar ise 7 milletvekili çıkardı.
1948
18 Temmuz : Demokrat Parti’den ayrılan, Kurtuluş Savası komutanlarından Mareşal
Fevzi Çakmak ve Osman Bölükbaşı Millet Partisi’ni kurdu.
1950
14 Mayıs : Genel seçimlerde halk, CHP’nin 27 yıllık tek parti iktidarına son
verdi. Seçimlerin sonucunda; Demokrat Parti %53.3 oy oranı ile TBMM’ye 408
milletvekili soktu. CHP %39.9 oranında oy almasına rağmen 69, MP ise 1
milletvekili ile temsil edildi.
22 Mayıs : Celal Bayar Türkiye Cumhuriyeti’nin üçüncü cumhurbaşkanı oldu. Adnan
Menderes başkanlığındaki ilk Demokrat Parti hükümeti kuruldu. Refik Koraltan da
Meclis Başkanı olarak göreve başladı.
29 Mayıs : Başbakan Menderes “sadece millete mal olmuş inkılâpları saklı
tutacağız” dedi.
6 Haziran : DP hükümeti; Genelkurmay Başkanı, Kuvvet
Komutanları ve diğer bazı generalleri görevlerinden aldı.
16 Haziran : Demokrat Parti hükümetinin ikinci önemli icraatı, Arapça ezan
okunma yasağını kaldırması oldu. (Türkçe ezan yasaklanmamıştır, yalnızca ezanın
Arapça da okunabileceği belirtilmiştir. Ne var ki, bu karar 1932’den beri Türkçe
okunan ezanın sonu olmuştur).
5 Temmuz : Radyodan dini program yayın yasağı kaldırıldı.
7 Temmuz : Dünya Bankası Türkiye’ye 16 milyon 400 bin dolar kredi açtı.
9 Temmuz : Kuzey-Güney Kore Savaşı'nda Birleşmiş Milletler bütün ulusları,
komünist Kuzey Kore’ye karsı ABD’nin geniş katılımıyla oluşturulacak askeri
güce katılmaya çağırdı.
28 Temmuz : Türk Barışseverler Cemiyeti’nin Türkiye’nin Kore’ye asker
göndermesini protesto amacıyla bildiri dağıtmasına izin verilmedi, Cemiyet
başkanı Behice Boran ve genel sekreter Adnan Cemgil tutuklandı.
1 Ağustos : Türkiye Kuzey Atlantik Antlaşması Teşkilatı’na (NATO) başvurdu.
16 Eylül : Türkiye’nin, NATO’ya girme başvurusu reddedildi.
28 Ağustos : Bir yazarın tarih kitaplarından İnönü’nün adını çıkartması
tartışmalara yol açtı.
3 Eylül : Belediye seçimlerinde 600’ü aşkın CHP’li belediyeden 560’ı Demokrat
Parti’ye geçti.
25 Eylül : General Tahsin Yazıcı komutasındaki 4500 kişilik bir tabur, tüm
masraflar bize ait olmak üzere ve TBMM kararı olmaksızın Kore Savaşı’na
gönderildi.
(Bu, başta ABD olmak üzere Batı’nın gözünde girebilmek için onlar tarafından en
geçerli ihraç malımız kabul edilen Mehmetçik’in uluslar arası düzeyde ilk
pazarlanışıdır).
3 Aralık : Arap harfleriyle tedrisat yapmak için gizli ya da aleni dershane
açanlar hakkında 23 Eylül 1931 gün ve 12073 sayılı kararnamedeki yasaklama
kaldırıldı.
12 Aralık : Hükümet, CHP Genel Merkez Binasına el koyarak Hazine’ye mal etti.
1951
20 Şubat : Rus yazarların kitaplarının okul kütüphanelerinden çıkarılmasına
karar verildi.
24 Şubat : Kırşehir’de Atatürk büstü saldırıya uğradı.
12 Mart : Demokrat Parti Konya İl Kongresi’nde fes, çarşaf ve Arap harflerinin
serbest bırakılması istendi.
13 Mart : Demokrat Parti İzmir Belediye Başkanı Rauf Onursal, CHP Genel Başkanı
İsmet İnönü'nün Halife Abdülmecit gibi sınır dışı edilmesini istedi.
25 Mart : Milli Eğitim Bakanı Tevfik İleri, solcu öğretmenlerin tasfiyesinin
sürdüğünü açıkladı.
3 Mayıs : Demokrat Parti Meclis Grubu’nda din eğitiminin genişletilmesi
istendi.
4 Mayıs : Menderes Meclis’te yaptığı konuşmada "Halkevleri, Halkodaları
faşist anlayış ve düşüncelerin ürünüdür. Bunlar sosyal yapımız içindeki tümüyle
gereksiz, bos, geri ve yabancı unsurlardır" dedi.
28 Mayıs : Menderes Hükümeti, isçi sendikalarının faşist ve komünist
sistemlerin bir öğesi olarak kurulduklarını ileri sürdü. Yeni bir sendika yasası
hazırlama kararı aldı.
22 Haziran : İstanbul İnönü Stadı’nın adı Mithat paşa Stadı olarak
değiştirildi.
1 Temmuz : Atatürk’ün heykel ve büstlerine karşı ülke düzeyinde yaygınlaşmış
olan saldırıları kınamak için yurdun çeşitli yerlerinde protesto mitingleri
yapıldı.
25 Temmuz : Atatürk Kanunu 25 Temmuz 1951’de Meclis’te kabul edildi. Amaç,
Atatürk devrimlerini korumak, Atatürk heykel ve anıtlarına saldırıların önüne
geçmekti.
1 Ağustos : Yabancı Sermaye Yatırımlarını Teşvik Kanunu çıktı.
8 Ağustos : Hükümet, Halkevlerine el koydu.
19 Eylül : Kuzey Atlantik Paktı Konseyi, Türkiye ve Yunanistan’a NATO’ya
katılma çağrısı yaptı.
20 Eylül : Türkiye’nin NATO’ya katılması kabul edildi.
9 Ekim : Devlet iç borçları 2 milyar 565 milyon liraya yükseldi.
26 Ekim : İllegal Türkiye Komünist Parti’sine yönelik büyük çapta tutuklamalar
yapıldı. Zeki Baştımar, Mihri Belli, Sevim Tarı gibi tanınmış isimler
vardı. Tutuklananlar arasında tanınmış isimler vardı
4 Kasım : İlkokulların ders programlarına din dersi konuldu.
1952
12 Ocak : ABD yönetimi, Marshall Planı çerçevesinde Türkiye’ye 58 milyon
dolarlık askeri yardım yapılmasını onayladı.
15 Ocak : Amerika Birleşik Devletleri Türkiye’nin Kuzey Atlantik Antlaşması
Teşkilatı'na (NATO) girişini onayladı.
21 Ocak : Milli Savunma Bakanlığı, Kore’de 34 subay, 46 astsubay ve 1252 erin
şehit olduğunu açıkladı.
18 Şubat : NATO’ya katılma protokolünü 1951 yılında Londra’da imzalayan
Türkiye, 18 Şubat’ta örgüte resmen üye oldu. Bunun neticesi olarak
topraklarımıza ABD askeri üsleri kurulmaya başlandı.
5 Haziran : Lozan Antlaşmasına göre Fener Rum Patrikhanesi’nin başındaki
kişinin TC vatandaşı olması gerekir. Bu ilke ilk kez ABD’den uçakla gönderilen
Athenagoras’ın Türkiye’ye sokulması ile ihlal edildi. Başbakan Menderes
Athenagoras’ı ziyaret etti ve elini öptü.
18Temmuz : Türkiye, Cemiyet-i Akvam’a (Birleşmiş Milletler) elli altıncı üye
olarak kabul edildi.
8 Ekim : Balıkesir’e giden CHP lideri İnönü’yü Vali kent dışında karşılayarak,
kente girmemesini, girerse olaylar çıkabileceğini ve kendisinin sorumluluk
almayacağını belirtti. İnönü gezisinden vazgeçti.
24 Aralık : “Anayasayı Yasayan Dile Çevirmek” seklinde adlandırılan yasa
önerisi ile 1945 yılında Türkçeleştirilmiş olan anayasa metni, yürürlükten
kaldırıldı. 24 Nisan 1924’te kabul edilmiş olan Teşkilat-ı Esasiye Kanunu
yeniden uygulamaya kondu, anayasadaki öztürkçe kelimeler ayıklandı. ( Örneğin;
“bakanlıklar”, “vekalet” oldu, Genelkurmay Başkanlığı’nın adı “Erkan-ı Harbiye-yi
Umumi Reisliği” seklinde değiştirildi ).
1953
21 Ocak : Petrollerimizin işletilmesiyle ilgili ilk anlaşma bir ABD şirketiyle
yapıldı.
9 Nisan : Maliye Bakanı Hasan Polatkan, döviz açığının 553 milyon dolar
olduğunu açıkladı.
14 Nisan : Döviz alım-satımı serbest bırakıldı.
17 Nisan : Ev kiralarına yüzde 100, dükkan kiralarına yüzde 150 zam yapıldı.
30 Mayıs : Sovyetler Birliği hükümeti Türkiye’ye bir nota verdi. Türkiye’den
toprak talebi olmadığını, dostluk ilişkisi kurmak istediklerini bildirdi.
8 Temmuz : Millet Partisi irticai faaliyet gerekçesiyle kapatıldı, mallarına el
kondu.
21 Temmuz : Profesörlerin politika ile uğraşmalarını yasaklayan kanun kabul
edildi.
27 Temmuz : 2 milyondan fazla insanın öldüğü Kore Savaşı sona erdi.
Eylül : Millet gazetesi başyazarı Nurettin Ardıçoğlu 3
sene 2 ay, yazı isleri müdürü Hüsnü Söylemezoğlu 2 sene 1 ay hapse mahkum oldu.
14 Aralık : Hükümet, CHP’nin menkul ve gayrı menkullerinin Hazineye
devredilmesine yönelik yasayı çıkardı.
24 Aralık : CHP’nin Ulus Gazetesi’ne el konuldu.
1954
18 Ocak : Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu kabul edildi.
27 Ocak : Millet Partisi yöneticileri birer gün hapis cezasına çarptırıldı.
27 Ocak : 6234 sayılı yasayla Köy Enstitüleri kapatıldı.
24 Şubat : İstanbul'da sıcaklık -6 dereceye düştü. Tuna Nehri’nden koparak
Karadeniz’e ulasan ve daha sonra İstanbul Boğazı’na inen buzlar Boğazı ve
limanı kapladı. Deniz trafiği durdu.
7 Mart : Petrol işletmeciliğini yabancı sermayeye açan ve Max Ball adlı bir
yabancının hazırladığı Petrol Yasası Meclis’te kabul edildi.
8 Mart : Basını sıkı kontrol altına alan ve basın suçlarına yönelik cezaları
yükselten Basın Kanunu kabul edildi. Hakaretle suçuyla yargılananlara
iddialarını mahkemede ispat hakkı tanınması isteği reddedildi.
14 Mart : Demokrat Parti’den istifa ederek CHP’ye geçen Adnan Menderes’in
yeğeni Özdemir Evliyazade, Cumhurbaşkanı Celal Bayar’a hakaret ettiği
gerekçesiyle tutuklandı.
18 Nisan : Mersin’de seçim konuşması yapan ana muhalefet lideri İnönü
DP’lilerin saldırısı ile engellendi, İnönü alandan zorlukla kaçırılıp
kurtarılabildi.
2 Mayıs : Genel seçimler yapıldı. Oyların %57,6’sını alan Demokrat Parti 503
sandalye kazanırken, %35,4 oy alan CHP sadece 31 milletvekili çıkarabildi.
14 Mayıs : TBMM ilk toplantısını yaptı. Celal Bayar yeniden cumhurbaşkanı
seçildi. Adnan Menderes, kabineyi kurmakla görevlendirildi. Seçimlerden hemen
sonra Celal Bayar “Ince demokrasiye paydos” söylemiyle, antidemokratik
yasalarla tedbirlerin sürdürüleceğinin altını çiziyordu.
30 Mayıs : Muhalefet lideri Osman Bölükbaşı’yı seçen Kırşehir, ceza olarak il
olmaktan çıkarılıp ilçe yapıldı. Bununla da yetinilmedi ve bölünerek eski
ilçelerinden bir kısmı ile Nevşehir ili kuruldu.
14 Haziran : Seçimlerde CHP’ye oy veren Malatya ceza amacıyla bölünerek
Adıyaman ili kuruldu.
21 Haziran : Demokrat Parti kendi kadrolarını kurmak için devlette tasfiyeye
yöneldi. Yeni çıkarılan bir yasayla hükümete, 60 yasını ya da 25 hizmet yılını
doldurmuş yargıç ve profesörleri emekliye ayırma yetkisi verildi.
5 Temmuz : Memur Tasfiye Yasası, çıktı. Artık; memurlara bir süre için isten el
çektirebilecek ya da emekli edilebilecek.
7 Ağustos : Millet gazetesi sahibi Fuat Arna, bir yazısında Başbakan Adnan
Menderes’e hakaret ettiği gerekçesiyle tutuklandı.
18 Ağustos : Millet gazetesi yazarı Nurettin Ardıçoğlu ile yazı isleri müdürü
Hüsnü Söylemezoğlu gazetede çıkan bir yazıdan dolayı 7’şer ay hapis cezasına
çarptırıldılar.
21 Ağustos : Liseler 11 sınıfa indirildi.
28 Ağustos : Emekli General Sadık Aldoğan tutuklandı. Gerekçe; Millet
Gazetesine yazdığı bir yazıda adliyenin manevi kişiliğine hakaret etmek.
23 Eylül : Yeni Ulus gazetesindeki yazıları nedeniyle Hüseyin Cahit Yalçın,
Cemal Sağlam, İbrahim Cüceoglu hapis, Nihat Erim para cezasına çarptırıldı.
1 Aralık : Demokrat Parti’ye muhalif Yeni Ulus Gazetesi’nin yazarlarından
Hüseyin Cahit Yalçın, “Hükümetin manevi şahsiyetini tahkir ettiği” gerekçesiyle
26 ay hapse mahkum edildi ve 79 yaşında hapse girdi.
1955
1 Nisan : Kıbrıs’ta EOKA terör örgütü faaliyetlerine başladı.
8 Nisan : İstanbul'da hane basına 100 gram kahve dağıtımına başlandı. Kahve
alanlar, muhtarların hazırladığı listeleri imzaladı.
14 Mayıs : Sovyetler Birliği ve Doğu Avrupa’daki sosyalist ülkeler yeni bir
askeri ittifak içeren Varşova Paktı’nı imzaladılar.
20 Mayıs : Akis dergisi yazı isleri müdürü Cüneyt Arcayürek tutuklandı.
9 Haziran : Türk bayrağını yırtmaktan sanık 4 Amerikalı beraat etti.
10 Haziran : İstanbul Hilton Oteli açıldı. 2,5 yılda biten otelde 300 oda, 500
yatak bulunuyor.
23 Haziran : Hükümete muhalif Akis Dergisi’nin yazı isleri müdürü Cüneyt
Arcayürek “Hükümetin nüfuzunu kıracak neşriyat yapması ve bu suçu islemekte
devam etmesi ihtimalinin bulunması” gerekçesiyle 6 ay hapis cezasına
çarptırıldı.
20 Temmuz : Polis CHP Isparta Il Kongresini dağıttı. Genel Sekreter Kasım Gülek
kürsüden indirildi.
24 Ağustos : Karadeniz gezisine çıkmış olan CHP Genel Sekreteri Kasım Gülek,
Sinop’ta tutuklanarak İstanbul'a getirildi ve bir gün hapiste kaldı. (Ertesi
yıl benzer bir geziye kalkışması ve Rize’de dükkân sahiplerinin elini sıkması,
gösteri yürüyüşü sayılarak 6 ay hapse mahkûm olacaktır).
5 Eylül : (Daha sonraki yıllarda Demokrat Parti’nin bir tertibi olduğu ortaya
çıkacak olduğu üzere) İstanbul Ekspres Gazetesi’nde Atatürk’ün Selanik’teki
evine bomba atıldığı haberi yayınlandı.
6 Eylül : Atatürk’ün evine bomba atıldığı haberi üzerine, “Kıbrıs Türk'tür”
cemiyetinin Istanbul Taksim Meydanı’nda düzenlediği açık hava toplantısı, 6-7
Eylül olaylarını başlattı. Çok önceden planlanan gösteriler, kısa zamanda Rum
vatandaşların işyeri ve evlerine yönelik yağmaya dönüştü. İstanbul, Ankara,
İzmir’de sıkıyönetim ilan edildi.
7 Eylül : Olaylar diğer kentlere de sıçradı TBMM olağanüstü toplandı. Hükümet
kendi tertibi olan olayları muhaliflerinin üzerine yıkmak, bir tasta iki kus
vurarak onlardan da kurtulmak amacıyla yeni bir planı uygulamaya koydu. Emniyet
Emirlikleri'nce komünist olarak bilinen 48 kişi, tahrik ve tahrip suçlamasıyla
tutuklanıp Harbiye’ye getirildi. İdam talebiyle yargılanması öngörülen bu
kişiler arasında Aziz Nesin, Kemal Tahir, Dr. Can Boratav, Asım Bezirci, Hasan Izzettin
Dinamo da bulunuyordu.
9 Eylül : İstanbul'da 3, Ankara ve İzmir’de birer askeri mahkeme kuruldu.
10 Eylül : İçişleri Bakanı Namık Gedik ile İstanbul Emniyet Müdürü Alaaddin Eriş
görevlerinden istifa etti.
12 Eylül : TBMM sıkıyönetimi 6 ay uzattı.
16 Eylül : İzmir’de Sabah Postası gazetesi kapatıldı, gazete sorumlu yazı
isleri müdürü ve başyazarı Orhan Rahmi Gökçe tutuklandı.
19 Eylül : Muhalif yayınlarından dolayı Ankara’da Ulus Gazetesi süresiz, Istanbul’da
ise Hergün, Hürriyet ve Tercüman gazeteleri 15 gün süreyle kapatıldı.
15 Ekim : Demokrat Parti’de muhalefet yaptığı gerekçesiyle 9 milletvekili
partiden ihraç edildi. Onları destekleyen 10 milletvekili de kendi isteği ile
partiden ayrıldı. “Onbirler Hareketi” diye anılan bu milletvekilleri, bakanlar
hakkındaki iddialarda, “ispat hakkını yasaklayan kanunun” kaldırılmasını
sağlayacak bir fıkranın anayasaya eklenmesini istiyorlardı. ( Siyasiler
hakkında bir iddia ileri sürenler hakaret suçuyla yargılanıp mahkum
olmaktaydılar. Yargılanan kişiye iddiasını ispat hakkı tanınmamaktaydı.
Reddedilen, bu hakkın tanınması isteğiydi.)
24 Ekim : (Nazlı Ilıcak ile Ömer Çavuşoğlu’nun babası) Bayındırlık Bakanı
Muammer Çavuşoğlu, 6/7 Eylül olaylarında uğradıkları kayıplar dolayısıyla,
İzmir’deki Yunan Konsolosluğu’na, (suçluluk psikozu içerisindeki hükümet adına
resmi özür yerine geçmek üzere) Yunan Bayrağı çekti ve uluslararası düzeyde özel
bir davranış örneği verdi..
17 Aralık : Ankara ve İzmir’de sıkıyönetim kaldırıldı.
20 Aralık : Demokrat Parti’den ayrılan 19 milletvekili, Hürriyet Partisi’ni
kurdular.
1956
5 Şubat : Meriç ve Tunca nehirleri dondu; Yeşilköy ve Mecidiyeköy’e kurtlar
indi ve İstanbul halkı ekmeksiz kaldı.
8 Şubat : Ekonomik sıkıntılar nedeniyle gazetelerin sayfaları 6’ya indirildi.
2 Mart : Cumhurbaşkanına hakaretten sanık Ulus gazetesi yazarı Şinasi Nahit
Berker 1 yıl hapse mahkum oldu
8 Nisan : Başbakan Adnan Menderes , muhalefeti, "Siyasi sapıklık, sahte
ihtilalcilik, inkarcılık, adi ve alçak iftiracılık, sahte hürriyetçilik ve
tedhişçilikle suçladı.
29 Nisan : Ankara’da gazeteciler Oktay Ekşi, Hikmet Tanılkan, Altan Öymen,
Aydın Köker ve Seyfettin Turhan götürüldükleri Çankaya Karakolunda hakarete
uğradılar.
1 Mayıs : 6-7 Eylül olaylarında zarar gören kiliselere 10 milyon lira avans
verildi.
31 Mayıs : CHP Genel Başkanı İsmet İnönü, "Adım adım mutlakıyete gidiyoruz
" dedi.
7 Haziran : Demokrat Parti hükümetinin hazırladığı yeni Basın Kanunu Mecliste
kabul edildi. Hürriyet Partisi adına konuşan Turan Güneş, "Bu kanunla,
değil basın özgürlüğü, basın bile kalmayacak" dedi.
9 Haziran : Basına baskılar sürüyor; Halk gazetesi toplatıldı.
14 Haziran : CHP Genel Sekreteri Kasım Gülek, TBMM’nin manevi şahsına hakaret
ettiği gerekçesiyle 1 yıl hapse ve 4 ay Bursa’da ikamete mahkum oldu.
15 Haziran : En etkili muhalif yayınlardan haftalık Akis dergisi toplatıldı.
27 Haziran : Toplantı ve gösteri yürüyüşleri kanunu görüşmelerinde, İnönü:
"Aramızdaki farkı bilelim. Biz mutlakıyetten bugüne geldik, siz bugünden
mutlakiyete gidiyorsunuz." dedi. Muhalefet topluca salonu terk etti.
Tasarı DP’lilerin oylarıyla yasalaştı.
22 Temmuz : Akis dergisi yine toplatıldı.
30 Temmuz : Ordu, Giresun ve Trabzon’da Cumhuriyet Halk Partililerin siyasi
toplantı yapmalarına izin verilmedi.
4 Ağustos : Ulus gazetesi toplatıldı.
13 Ağustos : Bakanlar Kurulunca ortaokullarda din dersi okutulmasına karar
verildi.
14 Eylül : Akis dergisi toplatıldı.
28 Eylül : Maliye, İstanbul’da hazineye ait 10 bin arsa ve 500 binayı satışa
çıkardı.
1957
11 Şubat : CHP Genel Başkanı İnönü’nün damadı ve Akis Dergisi başyazarı Metin
Toker tutuklanarak cezaevine girdi.
14 Şubat: Başbakan Menderes, Ankara’da Kocatepe camiinin yapımı için cami
yaptırma derneğine 100.000 TL bağış yaptı.
11 Nisan : Halk gazetesi sahibi Ratip Tahir Burak, bir karikatürü nedeniyle
tutuklandı.
17 Nisan : Atatürk Orman Çiftliğinden arazi satılabilmesine olanak tanıyan
kanun kabul edildi. (Atatürk’ün elleriyle oluşturduğu ve Türk halkına armağan
olarak bıraktığı bu çiftliğin bugün yağmalanmasına yol açan süreç böylece
başlamış oldu).
6 Mayıs : İstanbul, Ankara, Eskişehir, Adana ve Bursa’da isçi sendikaları
kapatıldı.
11 Mayıs : Zaman Gazetesi’nden Nusret Safa Coşkun ve Rıfat Ekinci birer yıl
hapse mahkum oldular.
19 Mayıs: Kayseri’de halka yaptığı açıklamada Menderes, DP’nin iktidarda olduğu
yedi yıl içinde yeni 15.000 cami inşa edildiğini ve başta Süleymaniye olmak
üzere 86 caminin onarıldığını belirterek öğündü.
27 Mayıs : Demokrat İzmir gazetesi 1 ay süreyle kapatıldı.
31 Mayıs : Bakırköy Derbi Lastik Fabrikası hammadde yokluğundan kapandı.
720 işçi işsiz kaldı.
12 Haziran : 30 Haziran 1954 tarihinde ilçe yapılan Kırşehir yeniden İl
yapıldı.
2 Temmuz : CMP Genel Başkanı ve Kırşehir milletvekili Osman Bölükbaşı
tutuklandı.
6 Temmuz : Hükümet, İstanbul Gazeteciler Sendikası’nı bir süre için kapattı.
20 Ekim : DP’nin din istismarı hızlanıyor. Menderes Adana’da yaptığı seçim
konuşmasında “ İstanbul'u ikinci bir Mekke, Eyüp Sultan Camiini de ikinci bir
Kâbe yapacağız” dedi.
27 Ekim : Genel Seçimler yapıldı. Oyların % 47,9’unu alan DP 419, % 41,1’ini
alan CHP: 173, % 7,1’ini alan CMP (Cumhuriyetçi Millet Partisi) 4, % 3,8’ini
alan HP (Hürriyet Partisi) 2 ve bağımsızlar 2 milletvekili çıkardı.
27 Ekim : ’57 seçimleri 1946 seçimleri ile birlikte tarihimizin en şaibeli
seçimleridir. İktidarın tertip, baskı ve sandık hileleri tepkilere, kan
akmasına neden olmuştur. En vahim olaylar Gaziantep’te yaşanmış, seçimi ilkönce
CHP’nin kazandığı ilan edilmiş, sonra bu karar değiştirilmiştir. Bu olayın
yarattığı tepkiler iki gün sonra CHP’lilerin Cumhuriyet Bayramı kutlama alanına
sokulmaması nedeniyle doruğa çıkmış, ayaklanmaya dönüşmüştür. Olayları
yatıştırmak amacıyla askerî uçaklara kent üzerinde alçak uçuş yaptırmak dahil
her yöntemi kullanmak gerekmiştir. Aralarında Ali Ihsan Göğüş ve Cemil Sait
Barlas gibi önde gelenlerin de bulunduğu CHP’liler tutuklandılar ve 5,5 ay
hapiste kaldılar.
29 Ekim : Gaziantep olayları ile seçim günü Mersin’de bir CHP’linin öldürülmesi
olayına yayın yasağı konuldu.
1 Kasım : Yeni meclisin toplanacağı bugün halkın tepkisinden çekinen iktidar
başta meclisin çevresini tanklarla çevirmek dahil kentin tüm önemli noktalarına
askerî birlikler yerleştirdi.
1 Kasım : TBMM, 11. Dönem çalışmalarına başladı. Istanbul Milletvekili Celal
Bayar 413 oyla, 3. defa Cumhurbaşkanlığına seçildi. Kabineyi kurmakla Adnan
Menderes görevlendirildi.
28 Kasım : Hürriyet Partisi fesih kararı aldı. CHP ile güç birliğine karar
verildi.
27 Aralık : Basının TBMM çalışmalarına ilişkin haberlerini kısıtlamak üzere
Meclis iç tüzüğünde yapılan değişiklikleri eleştiren Anayasa Profesörü Hüseyin
Nail Kubalı, hükümet tarafından İstanbul Üniversitesi’ndeki görevinden
uzaklaştırıldı.
1958
28 Ocak : Kıbrıs’ta Türklere yönelik şiddet olayları meydana geldi. İngiliz
askeri Türklere karşı ilk defa silah kullandı.
03 Mart : Demokrat Parti örgütlerinin ramazan ayı boyunca camilerde düzenlediği
mevlitlerin propaganda amacıyla devlet radyosundan naklen yayını uygulaması
başlatıldı.
09 Nisan : CHP’nin yayın organı olan Ulus Gazetesi üçüncü kez bir ay süreyle
kapatıldı. Kapatmaya, Ankara Milletvekili Bülent Ecevit’in bir yazısı yol açtı.
Gazetenin sorumlu müdürü Ülkü Arman 1 yıl, karikatürcü Halim Büyükbulut da 14
ay hapis cezası aldı.
30 Nisan : Et sıkıntısını gidermek için Yeni Zelanda’dan koyun eti dışalımı
yapıldı.
06 Mayıs : Ulus gazetesi yazı işleri müdürü Nihat Subaşı 8 aylık hapis cezasını
yatmak üzere cezaevine girdi.
07 Mayıs : Ulus gazetesi yazarı Şinasi Nahit Berker 8 ay yatmak üzere cezaevine
girdi
08 Mayıs : Yeni Gün gazetesi yazı işleri müdürü Erdoğan Tokatlı 34 gün yatmak
üzere cezaevine girdi.
08 Mayıs : Sıkıyönetim kararlarına uymadığı iddiasıyla Milliyet gazetesi 15 gün
süreyle kapatıldı.
09 Mayıs : Yeni Gün gazetesi ve Akis dergisi birer ay kapatıldı. Yazı işleri
müdürleri Altan Öymen 10 ay, Tarık Holulu 16 ay hapis cezasına çarptırıldı.
14 Mayıs : Akis Dergisi sorumlu müdürü Ziya Ademhan 1 yıl hapse mahkum oldu.
28 Mayıs : Eskişehir’de Hür Bilek gazetesinin sahibi Abdülkadir Gürol ile
yazarı İsmail Aras 1’er yıl hapis cezasına çarptırıldı; gazete 1 ay süreyle
kapatıldı..
28 Mayıs : Akis dergisi yazı işleri müdürü Yusuf Ziya Ademhan 3 yıl, başyazarı
Metin Toker 1 yıl hapis cezasına çarptırıldı; dergi de 3 ay kapatıldı.
28 Mayıs : Basın suçlularının affı tasarısı, DP’lilerin oyu ile reddedildi.
02 Haziran : İnönü’nün, İstanbul CHP Merkezi’nde yaptığı basın toplantısındaki
demecine yayın yasağı konuldu.
05 Haziran : Lüleburgaz’da yayımlanmakta olan Özdilek gazetesinin sahibi ve
başyazarı Gültekin Arda 9 ay hapis cezasına çarptırıldı.
06 Haziran : Basına baskılar sürüyor; Ulus gazetesi yazı işleri müdürü Ülkü
Arman ile aynı gazetenin yazarı Oktay Verel 1’er yıl, cezaevinde bulunan Şinasi
Nahit Berker’le Nihat Subaşı da 4’er ay hapis cezasına çarptırıldı.
25 Haziran : CHP Ankara Milletvekili Bülent Ecevit’in bir yazısı nedeniyle,
Ulus gazetesi yazı işleri müdürü Ülkü Arman 1 yıl hapse mahkum oldu; gazete 1
ay kapatıldı.
12 Temmuz : Temmuz 1958’de Kıbrıs’ta olaylar tırmanıyor. Beş Kıbrıslı Türk
pusuya düşürülerek öldürüldü.
14 Temmuz : Irak’ta darbe gerçekleşti, Kral Faysal ve Başbakan Nuri Sait Paşa
öldürüldüler. (DP yöneticileri bu olaydan çok etkilendiler)
16 Temmuz : Ortadoğu’daki muhtemel karışıklıklara müdahale etmek amacıyla 11
bin ABD askerinin İncirlik üssüne indirilmesine başlandı.
19 Temmuz : Nükleer silah taşıyan ABD uçakları İncirlik üssüne indi.
02 Ağustos 1958: Uluslararası Para Fonu (IMF) baskısıyla, Cumhuriyet tarihinin
en yüksek orandaki devalüasyonu yapılarak 1 dolar 2,80 TL’den 9 TL’ye
çıkarıldı. Devalüasyon oranı yüzde 221 oldu.
04 Ağustos : IMF Türkiye’ye 250 milyon dolar kredi verdi.
06 Eylül : Başbakan Adnan Menderes, "İdam sehpalarında can verenlerden
ders alsalar ya…" diyerek muhalefeti tehdit etti.
07 Eylül : CHP Genel Başkanı İnönü, "Sehpalar kurulursa nasıl işleyeceğini
kimse bilemez" diyerek başbakana cevap verdi.
09 Eylül : İzmir’in Kurtuluş Günü törenlerine siyasî parti temsilcilerinin
katılması, iktidar aleyhine ve CHP lehine tezahürat yapılacağı endişesiyle
yasaklandı.
21 Eylül : Başbakan Menderes, CHP’nin parti olmadığını, İsmet İnönü’nün
siyaseti bırakması gerektiğini, basının her istediğini yazamayacağını söyledi.
22 Eylül : İnönü, "Demokrasiye paydos demeye Demokrat Parti genel
başkanının gücü yetmeyecektir" şeklinde cevap verdi.
12 Ekim : Başbakan Adnan Menderes yurttaşlara muhalefetin kin ve husumet
cephesine karşı bir “ Vatan Cephesi “kurmaları çağrısında bulundu. DP iktidarı
ülkede demokratikleşmeyi sağlamak iddiasıyla gelmiş, ancak uygulamasıyla ülkede
cepheleşmeyi arttırmış, kendi dışındaki siyasi güçleri tasfiye etmeye
çalışmıştı. Bu uygulamalardan birisi de, vatandaşları ancak CHP’ye karşı
olmakla vatansever kabul eden bu uygulamadır. O tarihten sonra ülkenin her
yanında Vatan Cephesi örgütleri kurulmaya başlandı. Üyeler aslında DP’ye üye
oluyorlar, fakat katıldıkları örgüte “Vatan Cephesi” deniyordu. Vatan Cephesi
kuranların ve katılanların adları her gün radyoda tek tek okunuyordu. Rakipsiz
tek yayın organı olan devlet radyosunda (çoğu gerçek dışı olduğu iddia edilen)
bu listelerin her gün ve dakikalarca okunması, vatandaşta sıkıntı ve tepkinin
yanı sıra siyasal gerilimi de büsbütün artıran bir kampanyaydı. DP ve
CHP’lilerin kahvehanelerini dahi ayırdıkları gözlenmeye başladı.
18 Ekim : Zile’yi ziyaret eden İnönü’nün karşılanmaması için ev ve
işyerlerinden çıkmaları Kaymakam tarafından yasaklanmaya çalışılan halkla
güvenlik güçleri arasında uzun süren çatışmalar yaşandı. Halka karşı basınçlı
su, cop/dipçik, göz yaşartıcı bomba kullanıldı, havaya ateş açıldı.
19 Ekim : Başbakan Menderes, Said-i Nursî’nin yaşadığı Emirdağ’da Nurcular
tarafından hilafet ve saltanatı temsil eden iki tuğralı, yeşil bayrak açılarak
karşılandı. Menderes’in Emirdağ’ı bu ziyaretini özel bir destek işareti olarak
değerlendiren Said-i Nursî, bu olaydan sonra ülke içinde gezilere başladı.
(Menderes Risale-i Nurların ilk kez serbestçe basılması için 1956’da talimat
vermiş ve kağıt tahsisi yapmıştı).
03 Kasım : CHP’nin yayın organı Ulus gazetesi 1 ay süre ile tekrar kapatıldı.
30 Kasım : İnönü’nün damadı Metin Toker, Akis Dergisi’ndeki bir yazıdan dolayı
ikinci kez bir yıl hapis cezasına çarptırıldı. ( DP hükümeti Adalet Bakanı Esat
Budakoğlu, TBMM’de bir soru üzerine, Demokrat Partinin ilk sekiz yıllık hükümet
dönemi içerisinde 811 gazeteciye toplam 57 yıl hapis cezası verilmiş olduğunu
açıkladı).
1959
21 Ocak : Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Ulus Gazetesi’ndeki bir yazısı
nedeniyle kendisi ve yazı işleri müdürü Ülkü Arman birer yıl hapse mahkum oldu;
gazete bir ay süreyle kapatıldı.
22 Ocak : Demokrat İzmir Gazetesi yazı isleri müdürü Şeref Balçık’a 15 gün,
gazetenin sahibi Adnan Düvenci’ye 1 yıl mahkûmiyet cezası verildi.
26 Ocak : 17 gün hapis cezasına çarptırılmış olan Ankara Telgraf gazetesinin
sahibi ve yazı işleri müdürü Fethi Giray Cezaevi'ne girdi.
17 Şubat : Başbakan Menderes’i Londra’ya götüren uçak, Gatwick Kasabası
yakınlarında düştü. 14 kişinin öldüğü kazada Başbakan Adnan Menderes kurtuldu.
( Olayın Türkiye’de duyulması üzerine, iktidar ile muhalefet arasındaki
gerginlik bir anda yerini ılımlı bir ortama bıraktı. Ancak bu bahar havası
fazla sürmedi).
20 Şubat : Yurda dönen Menderes boğa ve develerin dahi kesildiği görkemli
törenlerle karşılandı. Uçak kazasından kurtulmuş olması nedeniyle taraftarları
arasında adeta evliya mertebesinde kabul edilen Menderes Eyüp Sultan’a gitti,
yanında büyük bir kalabalıkla türbede dua etti, dağıtılmak üzere resimler
çektirdi.
02 Mart : Menderes’in müsteşarı Ahmet Salih Korur, Eyüp Sultan Cami’sinin avlusunda
büyük bir iftar yemeği verdi. Korur’un imzasıyla davetlilere gönderilen iftar
çağrıları, 2 Mart 1959 değil, 2 Ramazan 1378 tarihini taşıyordu.
05 Mart : Türkiye ile ABD arasında ikili bir askeri bir antlaşma imzalandı.
ABD’nin diğer Bağdat Paktı ülkeleriyle de imzaladığı bu ikili antlaşmaya göre,
bu ülkelere doğrudan ya da dolaylı bir saldırı söz konusu olduğunda, ABD
ülkenin isteği üzerine gerektiğinde silahlı kuvvetlere de başvurarak yardımda
bulunacaktı. Bu maddede yer alan “dolaylı saldırı” kavramının, Irak’ta yaşanmış
olan darbe benzeri bir tehditle karşılaşıldığında ABD’nin mevcut iktidarın
yardımına koşacağı anlamına geldiği yorumu yapıldı. Çünkü NATO antlaşması
çerçevesinde, ABD’nin bir “dış saldırı” konusunda zaten yardım taahhüdü bulunmaktaydı.
11 Mart : Vatan gazetesinden alıntıladığı bir yazıdan dolayı, Ulus gazetesi
Yazı isleri müdürü Ülkü Arman 1 yıl 4 ay hapse, 4 000 lira ağır para cezasına
mahkum edildi. Ayrıca Ulus gazetesi1 ay süreyle kapatıldı.
12 Mart : Haber gazetesinin sahibi ve yazı isleri müdürü Vedat Refiioğlu’na
usulsüz tekzip yayımlamaktan 12 gün hapis cezası verildi
13 Mart : Amerikalı gazeteci Pulliam’ın Türkiye hakkında yazdığı bir yazıyı
Ulus gazetesinde yayımladığı gerekçesiyle gazetenin yazı isleri müdürü Erman’a
16 ay hapis cezası verildi; Ulus bir ay kapatıldı.
20 Mart : Akis Dergisi yazı isleri müdürü Yusuf Ademhan 12 ay hapis cezasına
mahkum edildi. Dergi bir ay süreyle kapatıldı.
23 Mart : Ankara’da yayınlanan Öncü gazetesi süresiz olarak kapatıldı.
26 Mart : Akhisar’da çıkan İbret gazetesinin sahibi ve yazı isleri müdürü
Mustafa Deral, yayım yoluyla hakaretten 10 ay hapis cezasına hüküm giydi.
15 Nisan : Başbakan Menderes bindiği Giresun ve refakatindeki Gelibolu
muhripleri ile İspanya’ya gitti. Bu, bir örneği daha önce ve daha sonra hiç
görülmemiş pahalı bir "yöntem" olarak tarihe geçti.
25 Nisan : CHP’li Kemal Satır’ın yaptığı konuşmayı yayımladığı için Ulus
gazetesi yazı isleri müdürü Beyhan Cenkçi 10 ay hapis cezasına mahkum edildi.
Ulus gazetesi bir ay süreyle kapatıldı.
29 Nisan : Tekzipleri usulüne uygun yayınlamadıkları için, Demokrat İzmir
gazetesi yazı isleri müdürü Şeref Balçık 14 gün, İstanbul Havadis gazetesi yazı
isleri müdürü Hamdi Tezkan 12 gün hapis cezası aldı.
30 Nisan : İsmet İnönü’nün Uşak gezisinde olaylar çıktı. İnönü’nün Kurtuluş
Savaşı’nda karargâh olarak kullandığı evi ziyaret etmesi, Uşak Valisi
tarafından önlenmek istendi. Valinin bu yasadışı buyruğunu kabul etmeyen
Emniyet Müdürü ve Jandarma Komutanı aynı gün görevden alındılar. Polis, halkı
dağıtmak için göz yaşartıcı bomba kullandı. Aksam Uşak iline civardan DP’li
partizanlar getirildi.
01 Mayıs : Uşak’tan ayrılmak üzere tren istasyonuna gitmekte olan İnönü’nün
arabası önü kesilerek durduruldu. İnönü arabadan inip, yaya olarak istasyona
giderken arkasından basına tas atıldı, İnönü başından kan akarak trene ulaştı
ve İzmir’e gitti. İzmir’de CHP’nin yapmak istediği toplantı engellendi. DP’li
partizanlar, Demokrat İzmir Gazetesi’ni bastılar, matbaa makinelerini
parçaladılar.
02 Mayıs : İzmir’de CHP Genel Başkanı ve ana muhalefet lideri İsmet İnönü’yü
karşılamaya gelenleri jandarma dağıttı; 10 kişi yaralandı; olaya yayım yasağı
kondu.
04 Mayıs : CHP Genel Başkanı İsmet İnönü’nün arabası İstanbul Topkapı’da Trafik
Müdürü tarafından durduruldu. Çevrede organize olarak toplanmış ve içirilmiş
zorbalar tarafından araba sarıldı. Bir binbaşının olaya müdahale edip askerlere
emir vermesi sonucu İnönü son dakikada linç edilmekten kurtuldu. Olaya yayım
yasağı kondu. Aynı gün Cumhuriyet Halk Partisi milletvekilleri protesto
amacıyla Meclis oturumuna katılmadılar.
11 Mayıs : Bursa’da yayımlanan Yeni Ant gazetesinden Derviş Sami Tasman ve
Fethi Tasman da 1 yıl 1 ay hapis cezasına çarptırıldılar.
20 Mayıs : Vatan gazetesi yazarlarından Sadun Tanju, saldırıya uğradı
27 Mayıs : Ankara’da yayımlanan Zafer ve Yenigün gazeteleri ve Ulus gazetesi 1
ay süreyle kapatıldı. Ulus gazetesi yazı isleri müdürü Ülkü Arman, Bülent
Ecevit’in bir yazısı nedeniyle 10 ay hapis cezası aldı.
03 Haziran : Polis Zonguldak Maden İşçileri Kongresini dağıttı.
03 Haziran : İzmir Demokrat gazetesi 1 ay kapatıldı. Gazeteci Adnan Düvenci ve
Şeref Baksık 16’şar ay hapis cezasına çarptırıldılar.
24 Haziran : Doğan Avcıoğlu’nun İran Şahı Rıza Pehlevi’ye ilişkin yazısı
nedeniyle Akis dergisi hakkında dava açıldı.
08 Temmuz : Ulus gazetesinden Oktay Verel ve yazı isleri müdürü Beyhan Cenkçi
birer buçuk yıl hapis cezasına çarptırıldı. Ulus gazetesi bir ay süreyle
kapatıldı.
13 Temmuz : Trabzon’da bir Amerikan üssü kuruldu.
29 Temmuz : İstanbul'da 3, Nazilli’de 1 gazeteci hapse mahkum edildi.
31 Temmuz : Türkiye (sonradan AB’ye dönüşecek olan) Avrupa Ekonomik
Topluluğu’na (AET) üyelik için resmen başvurdu.
19 Eylül : İncelemelerde bulunmak için Çanakkale'ye gelen CHP milletvekilleri
İbrahim Saffet Omay ve Daniş Yurdakul’u taşıyan geminin limana yanaşması
DP’liler tarafından engellendi ve İmroz’da indirildiler. Gece bir motorla
gizlice İmroz’dan Çanakkale’ye geçen iki milletvekilinin gerek Geyikli’ye
gelişlerinde gerekse döndükleri zaman Istanbul rıhtımında karşılanışlarında
DP’li grupların saldırıları çatışma yarattı..
07 Kasım : CMP lideri Osman Bölükbaşı 10 ay hapse mahkum oldu.
16 Aralık : Vatan Gazetesi 1 ay süre ile kapatıldı.
1960
01 Ocak : Lüks otomobiliyle bir süredir yurt gezilerini sürdürmekte olan Said-i
Nursi İstanbul’a geldi.
05 Ocak : Mersin’e gitmekte olan Menderes’in önüne Tarsus’ta elinde kasap
bıçağı olan Ali Bayat adlı bir şahıs çıktı ve bacaklarının arasına sıkıştırmış
olduğu beş yasındaki çocuğu göstererek “uçak kazasından kurtulduğunuz için
oğlumu size kurban edeceğim” dedi, son anda engellendi.
05 Ocak : Kim dergisi sorumlu yazı işleri müdürü Şahap Balcıoğlu Amerikalı
gazeteci Eugene Pulliam’ın Türkiye hakkında yazdığı yazıyı yayımlamak suçundan
yediği 16 aylık cezasını çekmek üzere cezaevine girdi.
Ocak : Said-i Nursî’nin doğu illeri valilerine yazdığı bir mektup CHP’liler
tarafından ele geçirilince basında yer aldı. Said-i Kürdî mektupta şunları
söylemekteydi :
“Şark bölgesinde komünistliği 60 bin Nursî sayesinde önlemekteyim. Bu 60 bin
talebenin içinde bir iki ahlaksız da çıkabilir. Bunları kitlemize mal etmek
doğru değildir. Bu yüzden bölgenizde risale-i Nurlar toplattırılmamalıdır.
Nasıl ki Arapça ezan okutturduk ve bu sayede Müslümanları Demokrat Parti
cephesinde topladığımız malumunuzdur. Simdi de dağıttığımız bu Risale-i
Nurlarla komünizmle ve masonlukla savaşacağız. Müslüman Demokratların
göstereceği yardıma güveniyorum. Bundan ötürü birkaç defa
Ankara’ya gittim, Müslüman vekillerle görüştüm.. Bilhassa başvekil sayın Adnan
Bey ve (Milli Eğitim Vekili) Tevfik ileri ve sayın (İçişleri Vekili) Namık
Gedik’ten bu neticeyi tayin ettim…. Saidi Nursî
25 Şubat : (Mehmet Barlas’ın babası) CHP’li Cemil Sait Barlas, 10 ay hapse
mahkum oldu.
26 Şubat : Hükümet, İnönü’nün diğer birkaç milletvekili ile birlikte siyasî
faaliyetleri nedeniyle dokunulmazlığının kaldırılmasını istedi.
07 Mart : Gazeteci Ahmet Emin Yalman, 15 ay 16 günlük mahkumiyetini çekmek
üzere cezaevine girdi.
02 Nisan : Partisinin il kongresine gitmekte olan CHP Genel Başkanı İsmet
İnönü’nün bulunduğu tren, Kayseri’ ye 32 km kala valinin emriyle askerî
birlikler tarafından önü kesilerek durduruldu. Saatlerce süren bir sinir
mücadelesini kazanan İnönü, Kayseri’de büyük bir kalabalık tarafından
karşılandı.
03 Nisan : Ankara’ya dönüş yolunda Yeşilhisar’a uğramak isteyen İnönü’nün
otomobili İncesu köprüsü üzerinde askeri kamyonlar ve askerlerin oluşturduğu
barikatlarla kesildi. Saatler süren tartışmalardan sonra İnönü barikatları
yürüyerek yardı ve geçti.
05 Nisan : CHP Meclis Grubu, yayınladığı bildiriyle, son olaylar üzerinde
durarak, yurdun selameti bakımından seçimlerin bir an önce yapılmasını istedi.
07 Nisan : Başbakan Menderes Parti Grubunda konuştu: "Memleket bugün
kabili idare olmaktan çıkmıştır. İsler çoktan laçka olmuştur. Adliye islemez
hale gelmiş, idare aciz düşmüştür..."
07 Nisan : CHP Genel Başkanı İsmet İnönü’nün Kayseri gezisinde karşılaştığı
engellemeler ve bunlara alet edilmeleri nedeniyle bazı subaylar ordudan istifa
etti. İstifa eden subaylar tutuklanarak cezaevine konuldular.
12 Nisan : DP Grubu yayımladığı bildiri ile CHP’yi "silahlı ve tertipli
ayaklanmalar hazırlamakla", bir kısım basını da bunu yalan ve çarpıtılmış
haberlerle desteklemekle suçladı ve üç ayda isini bitirecek bir Tahkikat
(Soruşturma) Komisyonunun kurulması yönünde kararın alındığını açıklıyordu.
18 Nisan : DP Bursa Milletvekili Mazlum Kayalar ve Denizli Milletvekili Baha
Akşit’in, ’CHP’nin yıkıcı, gayri meşru ve kanun dışı faaliyetlerinin memleket
sathında cereyan tarzı ve bunların mahiyetlerinin nelerden ibaret olduğunu
tahkik, tespit ve memleketin her tarafında yoğun bir halde görülen kanun dışı
siyasi faaliyetlerin muhtelif sebeplerine intikal etmek, matbuat meseleleriyle
adli ve idari mevzuatın ne suretle tatbik edilmekte olduğunu tetkik eylemek
üzere Meclis tahkikatı açılmasını isteyen önergeleri’ kabul edildi. Önergenin
görüşülmesi esnasında Mecliste sert tartışmalar yasandı. İnönü: " Biz
demokratik rejimi kurduk. Bu demokratik rejimi, istikametinden ayırıp baskı
rejimi haline getirmek tehlikeli bir şeydir. Bu yolda devam ederseniz, ben de
sizi kurtaramam..." dedi.
27 Nisan : Meclis bünyesinde kurulan 15 üyeli Tahkikat Komisyonuna ek yetkiler
veren kanun, uzun ve çetin tartışmalardan sonra kabul edildi. 12 CHP
Milletvekili 3-6 , İnönü ise 12 oturum Meclis’ten çıkarılma cezası aldı.
İnönü’nün konuşmasının tutanaklardan silinmesi kararı alındı. Oturumdan
çıkarılma cezası alan CHP milletvekilleri direnince genel kurul salonundan
polis zoruyla çıkarıldılar. Komisyonun ilk icraatı, ülkedeki tüm siyasal
etkinliklerin ve Meclis görüşmelerinin yayınlanmasını yasaklamak oldu.
Kurulan komisyon; sivil ve askerî savcılarla yargıçların tüm yetkilerine sahip
olacak, istediği ev ve kuruluşu basabilecek, öngördüğü evrak, belge ve eşyalara
el koyabilecek, gazeteleri toplatabilecek ve matbaalarıyla birlikte
kapatabilecekti. Komisyon kararlarına karşı gelmenin veya savsaklamanın cezası
üç yıla kadar hapis olacaktı.
DP’nin yargı yetkisini özel bir heyete veren bu kararı açık bir anayasa
ihlaliydi ve iktidardan düşüp yargılandıklarında sorumlu tutuldukları en ağır
suçu oluşturdu.
28 Nisan : TBMM görüşmelerini haber yapmaya kalkışan tüm gazeteler toplatıldı.
28 Nisan : İstanbul Üniversitesi öğrencileri, üniversite merkez binasında
hükümet aleyhine gösteri yaptı. Güvenlik güçleri, gösterilere müdahale etti.
Güvenlik güçlerinin üniversiteden ayrılmasını isteyen rektör Prof. Dr Sıddık
Sami Onar, tartaklanarak Emniyet Müdürlüğü’ne götürüldü. Polis çaresiz kaldı,
ordu birlikleri çağrıldı.
Gösterilerde,
Orman Fakültesi öğrencisi Turan Emeksiz polis ateşi sonucu vurularak öldü, 40
kişi yaralandı. Üniversiteden çıkıp Sirkeci’ye kadar ilerleyen gençlerin karşı
tarafa geçmemesi için köprüler açılarak geçiş kesildi. Ankara ve İstanbul’da
sıkıyönetim ilan edildi.
29 Nisan : Ankara’da Siyasal Bilgiler ile Hukuk Fakültesi öğrencileri de eyleme
geçtiler. İstanbul'daki eylemler de sürdü. Ankara ve İstanbul üniversiteleri 1
ay süreyle kapatıldı.
30 Nisan : Gençlerin protesto eylemleri sırasında tank üzerinden düsen Nedim
Özpulat adlı genç öldü. İstanbul’da bir gün sokağa çıkma yasağı ilan edildi.
Ali Ulvi’nin karikatürü nedeniyle Cumhuriyet gazetesi 10 gün süreyle kapatıldı.
02 Mayıs : NATO Bakanlar Konseyi İstanbul’da toplandı. Protesto gösterileri
yapıldı.
03 Mayıs : Emekli olmak üzere izne ayrılan Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral
Cemal Gürsel, yazılı olarak hükümeti uyarmak istedi. Bu mektup ihtilalden sonra
açıklanmıştır.
04 Mayıs : Yeni Sabah gazetesi 10 gün süreyle kapatıldı. Demokrat İzmir gazetesinden
16 kişi mahkum oldu.
05 Mayıs : Demokrat Partililer hükümete destek için Ankara Kızılay’da bir
gösteri düzenlemeye karar verdiler. İktidara karsı gençler de aynı gün, aynı
saat, aynı yerde gösteri yaptılar. (Gençlerin bu eylemi yapabilmek için
“fısıltı gazetesi” denilen yöntemle haberleşmede kullandıkları 555 K, yani
“besinci ayın besinde, saat beste, Kızılay’da” parolası siyasî tarihe
geçmiştir.) Dolayısıyla DP’nin gösteri planı geri tepmiş oldu ve Cumhurbaşkanı
Celal Bayar ve Başbakan Adnan Menderes alanda protestolarla karşılandı.
06 Mayıs : 555K gösterilerinin fotoğraflarını ve haberini yayımladığı
gerekçesiyle Zafer gazetesi 1 hafta kapatıldı.
06 Mayıs : Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Cemal Gürsel görevinden izinli
olarak ayrıldı.
09 Mayıs : Hür Adam gazetesi 10 hafta kapatıldı
16 Mayıs : Milli Eğitim Bakanlığı 19 Mayıs gösterilerini yasakladığını
açıkladı.
18 Mayıs : Aksam gazetesi 20 gün süreyle kapatıldı.
21 Mayıs : Harp Okulu öğrencileri Ankara’da, hükümet aleyhinde sessiz bir
yürüyüş yaptılar. Önlem olarak Harp Okulu öğrencileri tatile gönderildiler.
22 Mayıs : Haberleşmeye sansür koyan Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı, beş
kişinin bir araya gelerek dolaşmasını yasakladı.
25 Mayıs : Meclis, 20 Haziran 1960 tarihine kadar tatil edildi. Bugünkü
birleşimdeki konuşmaların yayınlanması yasaklandı.
27 Mayıs : 27 MAYIS ihtilali.. Türk Silahlı Kuvvetleri idareyi ele aldı. Meclis
feshedildi. Yeni anayasa ve demokratik müesseselerin kurulması hazırlığına
başlanıldı.
28 Mayıs : Cumhurbaşkanı Celal Bayar istifa etti. 3 asker, 14 sivilden oluşan bir
hükümet kurulduğu duyuruldu.
29 Mayıs : DP İçişleri Bakanı Dr. Namık Gedik, tutuklu bulunduğu Harp Okulu’nda
pencereden atlayarak intihar etti. Gözaltına alınmış olan 150 kişi Yassıada’ya
getirildi.
Hayırlı
haftalar, hayırlı başlangıçlar…